Bir Âyet "Uyku"

Uyku, hayatın en mühim parçalarından birini ihtiva etmektedir. Ferdin gerek dinlenmesi ve gerekse geceleyin vakti geçirmesidir. Dışarıdan bakıldığında günlük hayatın sıradan bir parçası, hatta rutini olarak gözükse de uyku, bir Müslüman ferd için çok fazla anlama sahiptir. Ayet ve hadisler incelendiğinde bu konu biraz olsun aydınlığa kavuşacaktır. “Geceleyin sizi öldüren, gündüzün de neler yaptığınızı bilen; sonra belirlenmiş eceliniz tamamlansın diye (her) sabah sizi dirilten O’dur.” [En’am 60.] ayetinde geçtiği üzere “Geceleyin öldürme”den kastedilen, insanın uykuya daldırılması, “diriltme”den kastedilen ise insanın uykudan uyandırılmasıdır. Ayette ölüm ile yeniden dirilmenin, uyku ve uyanmaya benzetilmesinin nedeni, bir ölçüde ruhî ve fizyolojik bir benzerlik arz etmesidir. Uyku sırasında insanın vücudunun faaliyetlerinin bir kısmı tamamen durmakta, bir kısmı da yavaşlamaktadır. Özellikle görme, işitme, koklama, tatma ve dokunma duyularının; hareket, konuşma gibi faaliyetlerin; ayrıca birçok duygusal tepkilerin durması yahut yavaşlaması, uykunun ölümü hatırlatan önemli bir olay olduğunu gösterir. Uyanma ise çeşitli bedenî ve psikolojik faaliyetlerin yeniden normale dönmesini sağladığından, bir bakıma yeniden hayata dönüş yani diriliştir.

Geceyi, gündüzü eşsiz bir biçimde gözler önüne seren Allah-u Teâlâ, her biri bir yörüngede yüzen [Enbiya 33.] bu mahlûkatı elbette bir hikmete binaen yaratmıştır. Ayet-i kerimede ifade edildiği üzere bizler için geceyi bir libas/örtü, uykuyu ise dinlenme hali kılan, gündüz vaktini ise bir diriliş ortamı yapan O’dur. [Furkan 47.] Bununla birlikte uykuyu biz kulların sakinleşmesi için istirahat\dinlenme vesilesi kılan, geceyi (uyku için) örtü yapan, gündüzü de çalışıp kazanmak için geçim vesilesi ve fırsat kılan Yüce Allah, ayetleri ile hayatımızda her yönden bizi rızıklandırmaktadır [Nebe 9,10,11] Birer ayet ve mucize olarak ortaya konulan bu ifadeler inanan veya inanmayan herkes için bir ibret ve düşünen herkes için deliller ortaya koymaktadır.

Hz. Peygamber’in (s.a.s) her yatağına yattığında, “Allâhümme bismike ahyâ ve bismike emût ” (Allah"ım! Senin isminle yaşar, senin isminle ölürüm. ) buyurur; uykudan uyandığında da “Elhamdülillâhillezî ahyânâ ba"de mâ emâtenâ ve ileyhi"n-nüşûr ” (Canlarımızı aldıktan sonra bizi dirilten Allah'a hamdolsun; diriltmek yalnız ona mahsustur. ) buyururdu. [ Müslim, Zikir, 59] Bir çeşit ölüm olan ve insanın iradesi dışında bir hâl olan uyku hali, geceleyin kulun adeta ölü gibi bir hâle bürünüp daha sonra geri kalan rızkını alması ve ömrünün geri kalan kısmını devam ettirmek üzere her gün hayata geri dönmesi olarak ayet-i kerime ve hadis-i şeriflerde ayrıntılı bir şekilde tanımlanmaktadır. Hayatın bütün alanları ile ilgili inananlarına yol haritası çizen dinimizin, insan hayatında yeri doldurulamaz bir öneme sahip olan uyku hakkında da çeşitli prensipleri vardır. Hz. Peygamber’in sünnetinde, uykunun vakti, süresi ve yeri hakkında tavsiyeler bulunmasının yanı sıra uykuyu maddî ve mânevî açıdan en iyi şekilde nasıl değerlendirebileceğimize dair de pek çok örnek vardır. Meselâ, uykunun dinlenme amacını aşarak haddinden fazla uzatılması, insanı tembelliğe sürüklediği için hoş görülmemiştir. Bunun aslında makul gerekçeleri vardır. Örneğin Hz. Osman’ın naklettiği bir hadiste, “Sabah uykusu, rızkın azalmasına sebep olur.” [ İbn Hanbel, I, 73.] buyrularak özellikle sabah namazından sonra uyumak uygun bulunmamıştır. Zira halkımız içinde de çokça kullanılan “Erken kalkan yol alır.” sözünde de olduğu gibi çalışmaya erken başlayanın gününün daha verimli geçtiği ve kazancının daha fazla olduğu bilinen bir gerçektir. Bu sebeple Peygamberimiz, “Allah"ım! Ümmetimden sabahın erken vakitlerinde işe koyulanlara bereket ver.” diye dua ederdi. [Hadislerle İslâm Cilt 7 Sayfa, 475, Dârimî, Siyer, 1.] Gece uykusuna önem verilmesinin bir sebebi de insanın ruh hâlinin ve bedeninin gün içinde eda edeceği ibadetlere hazır bir hâle getirilmesidir. Diğer türlü vaktinde uyunmadığında insanın vücut dengesinin bozulması ve ibadetlere gerekli ihtimamın verilememesi kaçınılmaz olmaktadır. Yukarıda geçen ayet ve hadislerdeki mesajların bilinci ile uykunun ibadet etmek için bir nimet olmasının farkına varılması ve her gece bireyin bu niyetle yastığa başını koyması Allah-u Teala tarafından birer ibadet olarak sayılacaktır. Nitekim “Onlar ayakta dururken, otururken, yatarken hep Allah’ı anarlar; göklerin ve yerin yaratılışını düşünürler.” diyerek yatarken bile Allah’ı anan kullardan ve onların bu yaptıklarının öneminden bahsedip bunu ayet-i kerimeye konu eden bir Yaratıcımız (c.c) var.

Son olarak ayet ve hadislerden yola çıkıp uykunun da bir ahlâkı olduğunu söyleyerek Efendimiz’in (s.a.s) uygulamaları ile yazımıza son noktayı koyalım. Peygamber Efendimiz (s.a.s) hadis-i şeriflerde abdestli olarak yatağa girmenin önemine vurgu yapmaktadır. Abdest aldıktan sonra yatan ve uykusu gelinceye kadar Allah’ı zikreden kimsenin, dünya ve âhiret hayrına dair istediğinin verileceği müjdesi, bunlardan biridir. [Ebû Dâvûd, Edeb, 96-97] Diğer yandan Peygamber Efendimiz uyumadan önce ve sonra bazı özel dualar etmiş, bu duaları tüm kulların da okumasını istemiştir. Söz gelimi yatmadan önce Felâk ve Nâs sûrelerini okuyarak avucuna üflemesi ve ardından elleriyle bütün vücudunu sıvazlaması [Buhârî, Deavât, 12.] uyandıktan sonra ise Âl-i İmrân sûresinin son on âyetini okuması [Buhârî, Tefsîr, (Âl-i İmrân) 20.] onun uykuya dair özel uygulamalarına örnektir. Dolayısıyla dua vasıtasıyla başta şeytan olmak üzere her türlü zarar ve kötülükten korunma çabası uykuda geçen zamanlar için de geçerlidir. Uykuda vefat eden insanın son sözlerinin dua olması ise büyük bahtiyarlık olarak ifade edilmektedir.

Nun Kalemi